De discussies over de corona-maatregelen spitsten zich alsmaar verder toe op wat de samenleving nog kan verdragen. En dan gaat het vooral over het jongere deel van de samenleving. Men spreekt al wat dramatisch van de “verloren corona generatie”. Op TV wordt openlijk de discussie gevoerd of ouderen niet beter apart gezet kunnen worden zodat jongeren weer van hun vrijheid kunnen genieten en hun leven weer kunnen oppakken. Ook moeten ouderen, openlijk benoemd als “dor hout”, maar eens nadenken over of hun leven al niet genoeg heeft geboden. Van de jongeren moet het leven nog beginnen dus de ouderen moeten maar plaatsmaken.
De stelling is immers dat de jongeren de economische motor zijn. Ze hebben werk en betalen dus de belasting waar de rest mee overeind gehouden wordt. Dat klopt deels, tenminste als het gaat over inkomstenbelasting. De arbeidsparticipatie van 25 to 55 jarigen ligt gemiddeld in Nederland op zo’n 85%. Van 55+’ers al 15% minder en daarna loopt het snel af tot de 0.
Hier worden al snel een paar dingen bij vergeten. Inderdaad neemt het inkomsten-belasting-deel snel af. Ouderen werken immers minder of niet en vallen ook nog in een lagere belastingschaal. Ze betalen echter nog steeds wel BTW, accijns, onroerend goed- en waterschapsbelasting, energiebelasting, motorrijtuigenbelasting, BPM en nog een paar van die dingen waaronder ook nog de gehate vermogensbelasting (box 3) over hun spaargeld waar ze al eerder belasting over hebben betaald. Natuurlijk zijn er een paar rijkaards voor wie het geld uit de lucht is komen vallen maar de afgunst van derden is daarbij doorgaans groter dan de financiële winst die bij afromen van die groep ontstaat.
Bedenk dan ook nog dat 4.5 MIO 60+’ers in Nederland nu al 25% van de totale bevolking uitmaken en dat aandeel loopt bij nagenoeg gelijkblijvende parameters de komende 50 jaar nog fors op tot ongeveer een derde (1/3). Het CBS (1) zegt er wel bij dat deze verhouding en ook het totaal aantal Nederlanders (tussen de 17.2 en 22.0 MIO) behoorlijk kan afwijken afhankelijk van onder meer de migratiedruk op bepaalde momenten en of Nederlanders een voorkeur voor 2 kinderen zullen houden. Ook is er nu al een “dipje” zichtbaar in de autonome groei als gevolg van de corona-crisis. Sommige mensen stellen op dit moment hun kinderwens blijkbaar uit.
Het is daarom al onwaarschijnlijk dat die “economische motor” van 25 tot 55 jarigen dit gaat volhouden. Ze moeten immers ook nog hun eigen reproductie financieren. Het modale Nederlandse 2-ouder gezin met de bovengenoemde 2 kinderen besteden 25% van hun totale besteedbare inkomen aan het opgroeien van hun kroost (2).
Daar boven op komt nog de klimaat-crisis, voor zover dat daadwerkelijk integraal als een crisis wordt beschouwd. De opwarming van de aarde is weliswaar een feit maar verschillende politici betwijfelen de oorzaak (de mens c.q. de overbevolking) of stellen welvaart en economische groei op dit moment als hogere prioriteit. Bovendien zijn de effecten niet goed voorspelbaar en bovendien niet altijd en overal slecht. De “klimaat-ontkenners” maken daar maar al te graag misbruik van. De CO2-uitstoot is echter maar één gevolg van de onstuitbare honger naar meer van een net zo onstuitbaar groeiende wereldbevolking. Zo zijn er ook nog de uitputting van natuurlijke hulpbronnen, de onmetelijke vervuiling, de plastic-soep in de rivieren, zeeën en oceanen, extreme vernietiging van flora en fauna, de druk op de leefbare ruimte en de voortdurende onderlinge strijd als niet al te prettige voorbeelden van de invloed van die onstuitbare mens.
We kunnen dus maar beter eens beginnen echt na te denken hoe een duurzame samenleving, zowel op lokaal als mondiaal niveau, te bouwen en onderhouden is waarbij alle generaties met hun specifieke huidige kenmerken een gelijkwaardige en volwaardige plaats in de maatschappij krijgen, hebben en houden. Ze hebben immers in verleden/heden/toekomst allemaal hun voor- en nadelen (gehad) of krijgen die nog. Dat valt en staat wel bij een goed beeld hoe groot die verschillende groepen nu zijn en hoe ze zich zullen ontwikkelen in de eerst komende 100 jaar want zo oud kunnen de mensen die nu worden geboren wel minimaal worden (rampen, oorlogen, ongelukken en gebrekkige gezondheidszorg al dan niet door eigen toedoen buiten beschouwing gelaten).
De recente corona-crisis heeft wellicht dat echte nadenken geïnitieerd. Het is immers niet populair om een of zelfs meerdere generaties tegelijk ergens toe te veroordelen. In de discussie draaien woordvoerders dan ook voortdurend om elkaar heen. Ze praten over lange termijn effecten maar bedoelen de korte. Die vaak onbegrepen verwarring leidt vervolgens weer tot verharding van standpunten tot zelfs het revitaliseren van politieke stromingen aan toe waarvan we dachten dat we die ongeveer 75 jaar geleden achter ons hadden gelaten.
Het publieke debat en de populaire tafelgesprekken op de Nederlandse TV met welke “experts” dan ook en alle voortdurend aangehaalde demografische modellen gaan dan ook om een 3-tal redenen volledig mank: een biologisch/medische, een technische en een sociale.
Ten eerste de ontwikkeling van de medische wetenschap. We staan op de vooravond van een majeure omslag. De curatieve behandeling van vele ziekten zal kunnen worden voorkomen door genetische behandelingen. Ik lijdt zelf aan een genetische afwijking (DFNA9) wat op vrij jonge leeftijd leidt tot 100% doofheid, totaal evenwichtsverlies en majeure tinnitus. Er is recent een medicijn ontwikkeld waarmee de schade die wordt veroorzaakt door mijn DNA verkeerd gecodeerde eiwit grotendeels kan worden voorkomen. Nog 1 stap verder kan er voor zorgen dat dit eiwit helemaal niet meer verkeerd wordt gecodeerd. Het wordt nu al toegepast voor ziekten met een enkele genetische fout als oorzaak zoals taaislijmziekte, hemofilie en mijn DFNA9. Binnen 1 generatie zullen ook meer complexe genetische combinaties kunnen worden aangepakt.
Gentherapie als medische behandeling is niet alleen bestemd voor het voorkomen van ziekten. Ook verandering van een individu is mogelijk. We nemen daarmee onze eigen evolutie ter hand. Er komen nog vele ethische tegenwerpingen á la “Boys from Brazil” om de hoek kijken maar dat laat allemaal onverlet dat er nog wel wat aan de mens te verbeteren is. Kleine meisjes en jongetjes dromen er van om net zo goed te kunnen sporten dan hun helden op TV. Dat vraagt doorgaans wel om wat meer “talent”. Dat talent is op relatief al korte termijn genetisch te construeren. Groter, kleiner, sterker, meer uithoudingsvermogen, beter herstelvermogen, al wat uitkomt voor het doel. Ons gemiddeld intellect mag ook wel wat hoger en wellicht is er ook nog wel wat te doen aan onze natuurlijke gewelddadigheid.
En wat te denken van een al helemaal op dit moment onbespreekbare genetische handeling als klonen? Het is namelijk niet erg waarschijnlijk dat mensen in grote getale naar Mars en verder zullen worden getransporteerd. Het is veel goedkoper om ze daar ter plekke te maken. En dan ook nog met zo min mogelijk genetisch risico. Waarom zou je een al bewezen goed werkend “model” niet hergebruiken? En bovendien, zoals hierboven al aangegeven, verbeteringen zijn eerdaags “on-the-fly” aan te brengen.
Mensen van 80 kg voor en periode van maanden of nog langer gedurende een ruimtereis in leven houden, al dan niet “ge-hybernate”, is lachwekkend gevaarlijk en lachwekkend duur. Na een paar groepen pioniers kan dat beter met diepgevroren embryo’s of misschien zelfs gewoon digitaal en een DNA-printer. Het verder ontwikkelen van het embryo kan op de natuurlijke manier maar het is zeer denkbaar dat het ook (deels) kunstmatig kan of zelfs moet. We weten immers nog niet of moeder en kind een zwangerschap met een lage of zelfs nul zwaartekracht kan overleven.
Dat klonen kan overigens ook hier op aarde en natuurlijk zijn ook daar zijn bezwaren en tegenwerpingen voor te vinden. Vooralsnog is het maar verboden. Feit is wel dat het kan (7). En dan zal het om welke reden dan ook wel gaan gebeuren, als het niet al een keer is gebeurd. De vraag is vanuit demografisch perspectief of de mensheid er klaar voor is om klonen op grote schaal toe te staan en in welke aantallen. Er zijn vele redenen te bedenken waarom potentiële ouders dit zouden willen. Naar mijn mening zal het deze eeuw op aarde nog geen grote demografische impact hebben. Daarvoor zijn de ethische bezwaren op onze schaal nog te onoverkomelijk. Voor Mars is het al een ander verhaal.
Belangrijker is dat ook ouderdom als “ziekte” hoogstwaarschijnlijk binnen deze dezelfde 25 jaar kan worden behandeld. Er spelen meer factoren maar de schade aan de telomeren, de uiteinden van een DNA-string, als gevolg van celdeling is te behandelen (3). Makkelijk is het niet. Bij 85% van de kanker-soorten speelt het telomeer een rol dus manipulatie van het herstel proces kan maar zo verkeerd uitpakken. Maar er van uit gaande dat wetenschappers dit onder controle zullen krijgen, zijn deze kankersoorten eerdaags te voorkomen of te genezen. Niet onbelangrijk want de optelsom van alle fatale kankergevallen is met afstand doodsoorzaak #1, in Nederland alleen al meer dan 30.000 per jaar (8).
Los daarvan, als ouderdom inderdaad op deze manier lang uitgesteld of helemaal voorkomen kan worden, gaan alle mensen die vanaf nu worden geboren, waarschijnlijk van ouderdom niet meer dood. Althans niet binnen de eerste 100 á 200 jaar, ongevallen buiten beschouwing gelaten. Demografisch en economisch zijn daar de gevolgen niet van te overzien. Tenzij we anderszins over de dood gaan denken en daar rigoreuze maatregelen voor gaan treffen: een explosie van de bevolkingsgroei, de totale ineenstorting van alle pensioenstelsels, extreme energie- en voedseltekorten, om maar wat te noemen.
De tweede nauwelijks besproken ontwikkeling is een technische: het ontstaan van de singulariteit, een kunstmatige algemene intelligentie (KGI of AGI) die beter is dan de mens. Oneindig veel beter. De meningen zijn er over verdeeld en er zijn nog veel hobbels te gaan maar het ontstaan is uiteindelijk onvermijdelijk. De grote vraag is wanneer. Ray Kurzweil (4), een wetenschapper op de kruising van cognitie en technologie, schreef in 2005 dat dit punt aan de horizon rond 2045 bereikt wordt. Hij werd destijds met de nodige scepsis ontvangen met hier en daar zeer terechte kritiek. Die kritiek ging echter doorgaans niet over wat er zou gebeuren maar over het wanneer en natuurlijk vooral over de consequenties. Is het nu wel of niet voordelig voor de mensheid om een super-intelligentie naast zich te hebben? Lost het problemen op of heeft de mensheid er juist een groot probleem bij? Feit is dat nu 15 jaar later anno 2021 de voorspelling van Ray Kurzweil op schema ligt, zo niet er op vooruit loopt. De Tesla-auto’s en ChatGPT zijn nog maar het begin.
Of uiteindelijk de mens haar meerdere moet erkennen in een kunstmatige brein is eigenlijk helemaal niet zo belangrijk. Het gaat meer om de impact die KI’s zullen hebben. Technologisch op de innovatie, economisch op de arbeidsmarkt, sociaal op wat wij als mens dan eigenlijk nog doen en betekenen. Als met het voorbeeld van de Tesla-auto in de hand op relatief korte termijn alle bestuurders van auto’s, bussen, vrachtwagens, treinen, boten, vliegtuigen en raketten al vooral met hun handen van het stuur af moeten blijven, dan is de stap naar een aanval op andere beroepsgroepen nog maar klein.
Industrialisatie en mechanisatie hebben voor de mensheid al veel handwerk geëlimineerd en dat gaat in rap tempo verder. Alle beroepen met een hoge mate van regelgeving of een sterk procedureel karakter vormen voor een KI het volgende doelgebied. Accountants, administrateurs, notarissen, advocaten, programmeurs, onderwijzers, kennisintensieve adviseurs, ze gaan allemaal op de schop. Natuurlijk is bij veel druk op innovatie of creativiteit hoogwaardige en fysieke menselijk contacten onontbeerlijk maar het heeft geen zin te denken dat het werk altijd alleen maar door mensen gedaan kan worden. Sterker nog, een samenwerking van mensen met een KI als teamlid in een omgeving met veel ongestructureerde kennis zou wel eens echt onderscheidend kunnen zijn.
Ten slotte is er de transitie van ons zelfbeeld. En dat gaat niet alleen over onszelf als individu maar over ons als mensheid als geheel. Is het nu echt nodig dat we in Nederland tussen de 17 en 22 MIO mensen of meer moeten kunnen herbergen? Of op mondiale schaal tussen de 7 en 10 MLD of meer? Misschien is 10 MIO in Nederland en 5 MLD of nog minder op deze wereld wel genoeg. In het publieke debat wordt nauwelijks gesproken over onze eigen drang naar reproductie. We beschouwen dat als een gegeven en onderdeel van de individuele vrijheid. Het is maar de vraag of we dat kunnen volhouden.
De wereld raakt vol en we maken hem ook nog kapot, zeker met deze aantallen, en daar begint al een forse weerstand tegen te ontstaan. Het gaat er niet om of het “past” maar of het ook prettig en wenselijk is. Door de vergroening van het stemgedrag van kiezers, wordt CO2- en stikstofreductie al op grote schaal aangepakt. We zetten Brazilië en andere landen onder druk voor hun in onze ogen onnodige vernietiging van regenwoud, zee(bodem) of fauna. Mensen beginnen zich te verweren tegen de overgrote veestapels en stappen over over vegetarisme. Er is nu al een forse weerstand tegen overmatige immigratie en het zal ook niet lang meer duren voordat ook hardere stemmen opgaan tegen de autonome groei en die vanzelfsprekende menselijke reproductie. Willen mensen die bewust kinderloos zijn vanwege de vervuilende footprint van hun nakomelingen nog meebetalen aan een voortplantings-stimulans als de kinderbijslag? Gelukkig voor de samenleving als geheel kunnen individuen die keuze niet maken maar het zal wel invloed hebben op hun stemgedrag en daarmee hun volksvertegenwoordiging.
Inmiddels zijn er al wel flinke verschuivingen geweest. Nog niet zo heel erg lang geleden waren kinderen in Nederland handelswaar, pensioenvoorziening, aflatingen naar de kerk. Op andere plekken in de wereld is dat nog steeds zo. Het aantal kinderen per gezin is in Nederland gedaald van gemiddeld van 4.5 in 1900 naar 1.6 vandaag (9). Het is de belangrijkste oorzaak van de vergrijzing. Japan (10) laat zien hoe dat uitpakt: gemiddeld nu 1.3 kind per gezin. Als dat daar zo door gaat, zal, aangejaagd door een veel lagere immigratie dan wij in Europe gewend zijn, het totaal aantal mensen in Japan dalen van 125 nu naar iets meer dan 90 MIO in 2050. Tegen die tijd is er nog 1 werkende Japanner voor iedere grijsaard of kind. Er is zelfs een reële kans dat het totaal aantal nog verder daalt naar circa 64 MIO in 2200. Dat is de helft van wat het vandaag is!
Het ligt voor de hand dat de rest van de wereld dit voorbeeld volgt met dezelfde consequenties. Bovendien zullen door de grote tempo-verschillen per werelddeel er grote verschuivingen ontstaan. Bijna volksverhuizingen. De verwachting is dat in 2060 circa 35% van onze Nederlandse bevolking allochtoon is ten opzichte van de 25% zoals het nu is (5). Daar is weinig tegen te doen en dat is ook niet nodig. Het is gewoon een gevolg van hoe de wereld zich ontwikkelt. We kunnen er wel mee beter leren omgaan. Een rijke heterogene samenleving heeft aantoonbaar veel voordeel. We moeten hem dan wel laten ontstaan door er maximaal in te investeren in plaats van het te hinderen.
Bovenstaande ontwikkelingen zullen ontwrichtend zijn voor onze samenleving. Ontwrichtend in die zin dat de huidige demografische modellen en daarmee het politieke debat en veel van de discussies op TV op dit moment al nauwelijks een redelijke onderbouwing meer hebben. Ze gaan uit van de verkeerde bevolkingsaantallen op korte termijn, één generatie. Of die ontwrichting beter of slechter uitpakt voor de mens(heid) is maar hoe je er naar wilt kijken. De huidige mens houdt wel op te bestaan (die wordt namelijk vrij rap biologisch en technologisch beter) en daarmee ook de projecties van toekomst van die zelfde mens. Er wordt gesproken over de “aarde klaarmaken voor de toekomstige generaties” maar dat zijn politiek vriendelijke maar zeer holle frasen. De genoemde medische en technische ontwikkelingen worden immers al binnen die ene generatie bereikt. De daarop volgende generaties bestaan helemaal niet meer in de huidige vorm en moeten wellicht in cycli van eeuwen worden bezien in plaats van zo’n 15-25 jaar. De enige vraag die overblijft is welk deel van de mensheid, zowel op nationale als mondiale schaal, deze migratie als eerste gaat overkomen en of de rest daarin wordt meegetrokken of juist achterblijft.
Werk en inkomen zijn nu economische grootheden die een andere inbedding in de maatschappij zullen moeten krijgen. Wellicht houden ze allebei op te bestaan. Niet voor niets steken discussies en concrete experimenten over een basis-inkomen voortdurend de kop op. Als we de volledige energie-transitie hebben doorgevoerd en hebben geleerd hoe je van zon, wind en water met aanvullende hulp van schone kern-energie bijna gratis onze huishoudens warm en licht kunnen houden, komt er een geweldige hoeveelheid geld vrij wat nu bijna letterlijk wordt verbrand. Dat geld houden we over of kunnen we besteden aan verdere innovatie vooral ter economische bescherming van onszelf. De volledige geautomatiseerde circulaire economie biedt dan uiteindelijk alleen nog plaats aan dienstverlening in zorg en vermaak.
Natuurlijk zullen bestuurders zeggen dat het niet allemaal ineens kan. Het is niet te betalen en voor mensen mentaal niet zo snel te verwerken. Dat is ook zo maar een beetje meer tempo mag best. Het Nederlandse maar ook mondiale politieke landschap lijkt nu meer op een winkel met autowielen, van alle soorten 1 exemplaar. Ze zijn allemaal rond met een velg en een band. Maar bij het aan een auto monteren past het niet goed en het rijdt ook niet echt lekker.
Het is dan ook verbijsterend dat Nederland helemaal geen streefgetal voor haar eigen bevolkingsomvang heeft (6). We roepen wel hard iets over de CO2-reductie in 2050 maar voor de belangrijkste oorzaak, het aantal Nederlandse inwoners, heeft de overheid helemaal geen doelstellingen en rent ieder jaar de statistieken en nieuwe extrapolaties achterna. Dat resulteert onder andere dan ook in een voortdurende fluctuerend woningbouwbeleid. Het ene jaar zijn we uitgebouwd, het jaar daarop moeten er plots weer 1.5 MIO woningen bij. Wij, inclusief onze bestuurders, gaan het werkelijke toekomstbeeld maar liever uit de weg. Het is te zwart, te onzeker en daarom niet populair om er zelfs maar over te praten. De wetenschappers moeten er maar wat van vinden en daar kan iedereen dan weer een mening over hebben.
Uiteindelijk gaat het er niet om of we welke leeftijds- of bevolkingsgroep dan ook moeten voortrekken, beschermen of hinderen. Het gaat er om hoe we als mens(heid) op deze aarde willen staan, welke privileges we ons zelf daarbij toe eigenen en welke consequenties we daarvoor voor lief nemen. Voor onszelf of voor anderen, heel dichtbij in Nederland of in internationaal perspectief, voor nu en voor de toekomst. Dat is het huidige gevecht op TV en bij de stembus. En dat zal het oordeel bepalen in de geschiedschrijving wat nog deze eeuw wordt gepubliceerd. Het oordeel over het gedrag van de gecombineerde generaties X (nix), Y (millennials) en Z (zoomers). Samen maken zij vandaag in het politieke landschap en bedrijfsleven de dienst uit en bepalen of er nog een waardevolle wereld is na 2050.
Helaas laten de media nu een niet al te hoopgevend beeld zien. Onverschillige, weinig met wetenschap op hebbende en egocentrische populisten die hun electoraat aanzetten tot hyper-nationalistisch gedrag. Aan de andere kant de ondernemers en wetenschappers zelf die op hun eigen terrein blijven en de andere dan gebaande grote lijnen van de al ras naderbij komende toekomst niet willen zien of bespreken. In het midden de bekende Nederlanders (BN’ers), expert op hun eigen terrein (kunst, wetenschap, literatuur, business en nog meer) en verder overal een mening over hebben. Meestal wel onderhoudend maar weinig gefundeerd.
De generatie-letters waren op. We zijn opnieuw begonnen met de A, generatie Alpha. Laten we hopen dat deze generatie voor 2050 een nieuw soort Genesis kan initiëren. Misschien moeten we dan maar meteen een paar letters overslaan: Generatie G, Generation Genesis. Ze bestaan waarschijnlijk toch meer dan ruim 100 jaar.
Bronnen:
(1) https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/51/prognose-bevolking-blijft-komende-50-jaar-groeien
(2) https://www.nibud.nl/consumenten/wat-kost-uw-kind/
(3) https://nl.wikipedia.org/wiki/Telomeer
(4) https://en.wikipedia.org/wiki/The_Singularity_Is_Near
(5) https://www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2018/51/prognose-bevolking-naar-migratieachtergrond
(6) https://www.ewmagazine.nl/nederland/achtergrond/2020/05/geen-tijd-om-kinderen-te-krijgen-over-corona-en-de-bevolkingsgroei-757038/
(7) https://www.statnews.com/2020/02/21/human-reproductive-cloning-curious-incident-of-the-dog-in-the-night-time/
(8) https://www.volksgezondheidenzorg.info/ranglijst/ranglijst-doodsoorzaken-op-basis-van-sterfte
(9) https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/bevolkingsgroei/geboren-kinderen
(10) https://www.uchiyama.nl/ngjapankortdemogr.htm